صادرات گلیم و صنایع دستی
به قلم: دکتر هومن باسره
گلیم و صنایع دستی از جمله هنرهای اصیل و سنتی ایرانی هستند که نشان‌دهنده فرهنگ، هنر و تاریخ این سرزمین باستانی می‌باشند. این صنایع دستی علاوه بر ارزش هنری و زیبایی‌شناختی، دارای ارزش اقتصادی و تجاری نیز هستند و می‌توانند ضمن ایجاد اشتغال، منبع درآمدی برای تولیدکنندگان و تاجران ایرانی باشند. تولید گلیم و صنایع دستی در ایران در مناطق مختلفی انجام می‌گیرد. گلیم‌های ایرانی دارای طرح‌ها و نقش‌های متنوع و زیبایی هستند.
صادرات گلیم و صنایع دستی از ایران می‌تواند منبع درآمدزایی و ارزآوری برای کشور باشد و همچنین نقش مهمی در ارتباطات فرهنگی و تبادل هنری با سایر کشورها داشته باشد. این محصولات دارای مزیت‌های رقابتی مهمی هستند که می‌توان به کیفیت بالا، طرح‌ها و نقش‌های منحصر به فرد، قیمت مناسب و تنوع و گستردگی در انواع و ابعاد محصولات اشاره کرد. بر اساس آمارهای رسمی، در سال ۱۳۹۸، ارزش صادرات گلیم و صنایع دستی از ایران بیش از ۱۰۰ میلیون دلار بوده و بیش از ۱۰۰ کشور جهان خریدار این محصولات بوده‌اند.
تولید گلیم و صنایع دستی در ایران
گلیم یکی از قدیمی‌ترین زیراندازهای ایرانی است که با نخ‌های پشمی و رنگ‌های طبیعی بافته می‌شود. گلیم‌بافی یکی از مشاغل رایج بین زنان روستایی و عشایری ایران است که نسل به نسل به فرزندان آموزش داده می‌شود. گلیم‌های ایرانی دارای نقش و نگارهای متنوع و زیبایی هستند که برگرفته از طبیعت، اساطیر، فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین می‌باشد.
به طور کلی، تولید گلیم در ایران در سه منطقه اصلی انجام می‌شود: شمال غربی (استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان)، جنوب غربی (استان‌های کرمانشاه، کردستان، ایلام و لرستان) و جنوب شرقی (استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان). بر اساس آمارهای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در سال ۱۳۹۸، بیش از ۱۰ میلیون متر مربع گلیم در ایران تولید شده است که از این میزان، حدود ۴ میلیون متر مربع آن مربوط به استان اردبیل بوده است. استان اردبیل به عنوان قطب تولید گلیم باکیفیت صادراتی کشور شناخته می‌شود و گلیم‌های این استان به دلیل داشتن نقش‌های دو طرفه، رنگ‌های شاد و مواد اولیه طبیعی مشتریان زیادی در داخل و خارج از کشور دارند.
صنایع دستی ایران شامل محصولات متنوع و متعددی هستند که در بخش‌های مختلفی از کشور تولید می‌شوند. برخی از این صنایع عبارتند از: نساجی سنتی (پارچه‌های دست‌بافت، رنگ و رنگرزی، رودوزی‌های سنتی، چاپ‌های سنتی و غیره)، هنرهای مرتبط با چوب (خراطی چوب، کنده‌کاری چوب، منبت‌کاری، مشبک‌کاری، نازک‌کاری چوب، معرق روی چوب و غیره)، هنرهای مرتبط با فلز (دواتگری، حکاکی، قلمزنی، ملیله‌کاری، میناکاری و غیره)، سفال و سرامیک (سفالینه‌های لعابدار و بدون لعاب و غیره)، شیشه‌گری و هنرهای مرتبط با شیشه، طراحی سنتی و نگارگری (طراحی نقوش سنتی، نگارگری، تذهیب، تشعیر، نقاشی قهوه‌خانه‌ای و غیره).
بر اساس آمارهای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در سال ۱۳۹۸، بیش از ۱۰۰ هزار تن از انواع صنایع دستی در ایران تولید شده است که از این میزان، حدود ۳۰ هزار تن آن مربوط به سفال و سرامیک، ۲۰ هزار تن آن مربوط به شیشه و ۱۵ هزار تن آن مربوط به محصولات فلزی بوده است.
از جمله مشکلات و موانعی که در تولید صنایع دستی در ایران وجود
دارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمبود منابع مالی و تسهیلات بانکی برای تامین مواد اولیه،
تجهیزات، بسته‌بندی و حمل و نقل محصولات
- کمبود بازار فروش مناسب و تقاضای کافی برای محصولات داخلی در
برابر محصولات وارداتی و تقلبی
- کمبود آموزش‌های حرفه‌ای و به‌روز برای ارتقای سطح دانش و
مهارت تولیدکنندگان و ایجاد خلاقیت و نوآوری در طرح‌ها و
محصولات
- کمبود حمایت‌های دولتی و نهادهای مربوطه برای حفظ و احیای
هنرهای سنتی و ارزشمند ایرانی
- ضعف در ثبت و حفظ حقوق مالکیت معنوی و جلوگیری از سوءاستفاده
و کپی‌برداری از طرح‌ها و محصولات.
برای رفع این مشکلات و موانع، لازم است که این اقدامات انجام
گیرد:
- اختصاص بودجه و تسهیلات ویژه برای توسعه تولید و صادرات
صنایع دستی ایران
- ایجاد بازارهای مشترک و نمایشگاه‌های داخلی و خارجی برای
ارائه و فروش محصولات
- برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های عملی برای افزایش سطح
دانش و مهارت تولیدکنندگان و آشنایی آنها با روش‌های نوین و
استانداردهای بازار
- ایجاد سازمان‌ها و انجمن‌های حرفه‌ای برای حمایت از
تولیدکنندگان و تاجران و ایجاد همکاری و اتحاد بین آنها
- ثبت و حفاظت از حقوق مالکیت معنوی و جلوگیری از سوءاستفاده
و کپی‌برداری با استفاده از نشان تجاری و گواهی‌نامه‌های
اصالت.
صادرات گلیم و صنایع دستی از ایران
نسبت به سایر رقبا، برخی از مزیت‌های رقابتی ایران در صادرات
گلیم و صنایع دستی عبارتند از:
- داشتن کیفیت بالا و استفاده از مواد اولیه طبیعی و مقاوم
- داشتن طرح‌ها و نقش‌های منحصر به فرد و زیبا که برگرفته از
فرهنگ و تاریخ ایران می‌باشند
- داشتن قیمت مناسب و رقابت‌پذیری قیمتی نسبت به محصولات مشابه
- داشتن تنوع و گستردگی در انواع و ابعاد محصولات.
بر اساس آمارهای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری،
در سال ۱۳۹۸، ارزش صادرات گلیم و صنایع دستی از ایران بیش از
۱۰۰ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال قبل رشد ۱۵ درصدی
داشته است. از این میزان، حدود ۳۰ میلیون دلار آن مربوط به
صادرات گلیم و ۷۰ میلیون دلار آن مربوط به صادرات سایر صنایع
دستی بوده است. بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، در سال
۱۳۹۸، بیش از ۱۰۰ کشور جهان خریدار محصولات گلیم و صنایع دستی
ایران بودند که از بین آنها، کشورهای زیر بیشترین خرید را
انجام داده‌اند:
- عراق: ۲۰ میلیون دلار
- ترکیه: ۱۵ میلیون دلار
- آلمان: ۱۰ میلیون دلار
- امارات متحده عربی: ۸ میلیون دلار
- چین: ۵ میلیون دلار.
رقبای ایران در بازار جهانی صنایع دستی و کف‌پوشهای سنتی و
محصولات مشابه، عمدتاً شامل این کشورها می‌باشد:
- ترکیه: ترکیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان
گلیم و فرش دست بافت به اروپا، آسیا و آمریکا می‌باشد. ترکیه
از مواد اولیه با کیفیت و تکنولوژی پیشرفته برای تولید محصولات
خود استفاده می‌کند و دارای برندهای معتبر و شناخته شده‌ای می
باشد. ترکیه رقیب اصلی ایران در بازار گلیم و فرش می‌باشد و
برخی از طرح‌ها و نقش‌های ایرانی را نیز تقلید می‌کند.
- هند: هند نیز یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده و صادرکننده
گلیم و فرش دست بافت در جهان است که به دلیل داشتن نیروی
انسانی ارزان و فراوان، قیمت پایین‌تری نسبت به ایران دارد.
هند از رنگ‌های شیمیایی و مصنوعی برای رنگرزی مواد اولیه خود
استفاده می کند و دارای طرح‌ها و نقش‌های متنوع و رنگین
می‌باشد. هند رقیب قوی ایران در بازارهای آسیایی و آفریقایی
می‌باشد و برخی از طرح‌ها و نقش‌های ایرانی را نیز تقلید
می‌کند.
- چین: چین نیز یکی از کشورهای فعال در تولید و صادرات گلیم و
فرش دست‌بافت است که با استفاده از تکنولوژی‌های نوین، محصولات
با کیفیت متوسط ولی قیمت پایین‌تری نسبت به ایران تولید
می‌کند. چین از مواد اولیه مصنوعی و رنگ‌های شیمیایی برای
تولید محصولات خود استفاده می‌کند و دارای طرح‌ها و نقش‌های
ساده و مدرن می‌باشد. چین رقیب ایران در بازارهای اروپایی و
آمریکایی می‌باشد. این کشور نیز برخی از طرح‌ها و نقش‌های
ایرانی را تقلید می‌کند.
ایران می‌تواند مزیت‌های رقابتی خود را نسبت به این کشورها با
توجه به عوامل زیر افزایش دهد:
- حفظ و ارتقای کیفیت و استاندارد محصولات با استفاده از مواد
اولیه طبیعی و رنگ‌های گیاهی و حیوانی
- حفظ و ارتقای هویت و اصالت محصولات با حمایت از طرح‌ها و
نقش‌های ایرانی و جلوگیری از تقلید و کپی‌برداری
- ایجاد تنوع و نوآوری در طرح‌ها و نقش‌ها با توجه به سلیقه و
نیازهای بازارهای مختلف و ایجاد انطباق بین سنت و مدرنیته
- ایجاد برندهای معتبر و شناخته‌شده برای محصولات با استفاده
از نشان‌های تجاری و گواهی‌نامه‌های اصالت و کیفیت.
موانع صادراتی و ظرفیت بازارهای نوظهور برای صادرات صنایع دستی
صادرات گلیم و صنایع دستی از ایران نیز مانند هر فعالیت تجاری
دیگری با مشکلات و موانعی روبرو است که می‌توان به برخی از
آنها اشاره کرد:
- کمبود زیرساخت‌های لازم برای حمل و نقل و بسته‌بندی محصولات
به صورت ایمن و سریع و با هزینه کم
- کمبود اطلاعات و دانش لازم برای ورود به بازارهای جدید و
تطابق با قوانین و مقررات گمرکی و تجاری سایر کشورها
- کمبود تبلیغات و بازاریابی مناسب برای ارائه و فروش محصولات
به مشتریان خارجی
- کمبود حمایت‌های دولتی و نهادهای مربوطه.
با توجه به تحولات جهانی و تغییر نیازها و سلایق مصرف‌کنندگان،
می‌توان بازارهای بالقوه و نوظهوری را برای صادرات گلیم و
صنایع دستی ایران شناسایی کرد؛ از جمله:
- بازارهای اروپای شرقی: این بازارها دارای جمعیت و تقاضای
زیادی برای محصولات سنتی و اصیل هستند و به دلیل فاصله
جغرافیایی کمتر و شباهت فرهنگی بیشتر با ایران، می‌توانند
بازارهای مناسبی برای صادرات محصولات ایرانی باشند. برخی از
این کشورها عبارتند از: روسیه، اوکراین، بلاروس، رومانی،
بلغارستان و غیره.
- بازارهای آسیای مرکزی: این بازارها نیز دارای جمعیت و تقاضای
زیادی برای محصولات سنتی و اصیل هستند و به دلیل همسایگی و
همجواری با ایران، می‌توانند بازارهای مناسبی برای صادرات
محصولات ایرانی باشند. برخی از این کشورها عبارتند از:
ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و غیره.
- بازارهای آمریکای لاتین: این بازارها نیز دارای جمعیت و
تقاضای رو به رشدی برای محصولات سنتی و اصیل هستند و به دلیل
تنوع فرهنگی و هنری و علاقه به شناخت فرهنگ‌های دیگر،
می‌توانند بازارهای مناسبی برای صادرات محصولات ایرانی باشند.
برخی از این کشورها عبارتند از: برزیل، آرژانتین، شیلی، مکزیک
و غیره.
برای ورود به عرصه صادرات گلیم و صنایع دستی ایران و یا افزایش
میزان صادرات آن، تجار و شرکت‌های بازرگانی می‌توانند از
راهکارهای زیر استفاده نمایند:
- انجام تحقیقات بازاریابی برای شناسایی نیازها و سلیقه
مشتریان خارجی و انتخاب بازارهای هدف بر اساس ظرفیت و میزان
رقابت
- انتخاب محصول مناسب برای صادرات بر اساس کیفیت، قیمت، تنوع،
اصالت و جذابیت و ارزش افزوده آن
- انتخاب راههای مناسب برای صادرات محصولات بر اساس هزینه،
سرعت، ایمنی و قابلیت دسترسی به بازارهای هدف و ایجاد شبکه‌های
همکاری و نمایندگی با شرکای خارجی
- انتخاب استراتژی‌های مناسب برای قیمت‌گذاری، تخفیف، تسهیلات
و شرایط فروش و غیره
- انتخاب ابزارهای مناسب برای تبلیغات و بازاریابی محصولات در
بازارهای هدف.
همچنین برای بازاریابی و نحوه پیدا کردن مشتریان خارجی و فروش
و صادرات موفق گلیم و صنایع دستی ایرانی، تجار و تولیدکنندگان
ایرانی می‌توانند این اقدامات را انجام دهند:
- ایجاد وبسایت و صفحات شبکه‌های اجتماعی برای نمایش محصولات
به مشتریان خارجی و ایجاد ارتباط و تعامل با آنها
- شرکت در نمایشگاه‌ها و بازارهای مشترک داخلی و خارجی برای
ارائه و فروش محصولات به مشتریان خارجی
- ایجاد همکاری و شراکت با شرکت‌ها و نمایندگان خارجی برای
فروش محصولات و ارائه خدمات پس از فروش
- ایجاد برنامه‌هایی برای وفادارسازی و تشویق مشتریان خارجی به
توصیه محصولات ما به دیگران
- ایجاد محتوای جذاب و مفید برای مشتریان خارجی برای افزایش
آگاهی و اطلاعات آنها درباره محصولات و فرهنگ و هنر ایران.
* استفاده ار مطلب با ذکر نام منبع و مولف مجاز است
|
محتوای چندرسانه‌ای |
وبینار تاجیکستان؛ شریک تجاری همزبان
وبینارهای بیشتر...
